Historia Instytutu

Historia Instytutu Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk zaczyna się dnia 19 listopada 1953 roku, kiedy to uchwałą Prezydium Rządu PRL został utworzony Instytut Historii Kultury Materialnej Polskiej Akademii Nauk. Swoją faktyczną działalność rozpoczął Instytut 1 stycznia 1954 roku, przejmując dotychczasowy dorobek Kierownictwa Badań nad Początkami Państwa Polskiego i Komitetu Organizacyjnego Instytutu Historii Kultury Materialnej. W ramach IHKM PAN w ośrodkach uniwersyteckich Polski w Warszawie, Poznaniu, Krakowie, Łodzi i Wrocławiu utworzono Zakłady Archeologii Polski, którym podlegały Stacje Archeologiczne prowadzące badania wykopaliskowe w głównych grodach Państwa Piastowskiego.



Wchodzące obecnie w skład Instytutu Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk Pracownie Archeologiczne we Wrocławiu, Szczecinie, Wolinie i Zespół Badawczy w Kołobrzegu w latach 50-tych i 60-tych stanowiły oddzielne placówki badawcze funkcjonujące w ramach różnych Zakładów.

W styczniu 1954 roku powstał we Wrocławiu Zakład Archeologii Polski, noszący od 1966 roku nazwę Zakład Archeologii śląska. Bezpośrednio podlegała mu Stacja Archeologiczna w Opolu funkcjonująca do 1960 roku. W latach 1954 – 1962 kierownikiem Zakładu i jednocześnie Stacji opolskiej był prof. dr hab. W. Hołubowicz, po Jego śmierci kierownictwo placówki objęła prof. dr hab. H. Cehak – Hołubowicz. Oprócz Zakładu Archeologii Polski IHKM PAN w ośrodku wrocławskim prace archeologiczne na Ostrowie Tumskim prowadzone były przez Stację Archeologiczną Wrocław-Ostrów Tumski podległą IHKM PAN w Poznaniu a kierowaną przez prof. dr hab. Wojciecha Kočkę (przejęła ona badania po Kierownictwie Badań nad początkami Państwa Polskiego), przekształconą następnie w Ekspedycję Wykopaliskową Zakładu Archeologii Wielkopolski (1955 – 1966). W styczniu 1967 roku Ekspedycję Wykopaliskową Zakładu Archeologii Wielkopolski zlikwidowano a dalsze badania prowadzone były przez Zakład Archeologii śląska IHKM PAN.

Ośrodki badawcze utworzone na terenie Pomorza Zachodniego (Stacja Archeologiczna w Szczecinie, Stacja Archeologiczna w Wolinie, Stacja Archeologiczna w Kołobrzegu) w styczniu 1954 roku weszły w skład Zakładu Archeologii Polski w Poznaniu. W wyniku zmian organizacyjnych w 1955 roku z wymienionych wyżej placówek wraz ze Stacją Archeologiczną w Kruszwicy utworzono Zakład Archeologii Pomorza, którego kierownikiem został prof. dr hab. Witold Hensel. Rok 1963 przyniósł kolejne zmiany, których rezultatem było połączenie Zakładu Archeologii Pomorza i Zakładu Archeologii Wielkopolski w Zakład Archeologii Wielkopolski i Pomorza, Stację Archeologiczną w Kołobrzegu zamieniono na Ekspedycję. Kierownictwo placówki objął prof. dr hab. W. Kočka.

Ważną datą w dziejach naszego Instytutu jest rok 1971, kiedy to rozpoczął swoją działalność Zakład Archeologii Nadodrza Instytutu Historii Kultury Materialnej PAN, we Wrocławiu, którego kierownikiem został prof. dr hab. Lech Leciejewicz. W skład Zakładu weszły: Pracownia Archeologii śląska we Wrocławiu, Pracownia Archeologiczna w Szczecinie, Pracownia Archeologiczna w Wolinie a w 1990 roku również Zespół Badawczy w Kołobrzegu.

W 1992 roku przemianowano Zakład Archeologii Nadodrza Instytutu Historii Kultury Materialnej PAN we Wrocławiu na Instytut Archeologii i Etnologii PAN Oddział we Wrocławiu.

W roku 2002, po przejściu na emeryturę profesora Lecha Leciejewicza, kierownikiem Oddziału wrocławskiego został dr Sławomir Moździoch. Oddział wrocławski nadal realizował dotychczasowe kierunki badawcze koncentrując się jednak w coraz większym stopniu na problematyce śląskiej i europejskiej. W 2006 r. Oddział w wyniku usamodzielnienia się placówek pomorskich ograniczył swoje zasoby kadrowe i materialne do placówki wrocławskiej, która od października 2011 r. nosi nazwę Ośrodka Badań nad Kulturą Późnego Antyku i Wczesnego Średniowiecza IAE PAN.

Pomimo, że od początku istnienia Ośrodka wrocławskiego szczególną wagę przywiązywano do badań nad okresem wczesnego średniowiecza, nie zaniedbywano jednak też prac nad problematyką pradziejową. Wśród realizowanych tematów warto wymienić: stosunki społeczno-gospodarcze na Śląsku w początkach neolitu, oraz w epoce brązu i wczesnej epoce żelaza. Szczególnie istotne dla poznania przemian społeczno-gospodarczych nad Odrą u schyłku starożytności były prowadzone przez wiele lat badania na terenie północno-zachodniego Śląska i Dolnych Łużyc.

W ramach badań nad wczesnym średniowieczem analizowano ustrój Polski wczesnofeudalnej i jego dziedzictwo plemienne, osadnictwo i gospodarkę Śląska w okresach przedpaństwowym i państwowym, podstawy osadniczo-gospodarcze Pomorza Zachodniego, początki miast na Śląsku i kulturę wsi w dobie przełomu lokacyjnego. Prowadzono także badania zespołów wczesnomiejskich w Szczecinie,  Wolinie, Wrocławiu, Opolu, Kołobrzegu.

Istotną pozycję wśród kierunków badawczych zajmowała zawsze problematyka kultury Europy wczesnośredniowiecznej i udziału Słowian w procesie jej tworzenia. Znakomite podsumowanie tych prac wieloletniego kierownika Oddziału wrocławskiego stanowiła monografia Europy średniowiecznej autorstwa prof. Lecha Leciejewicza Nowa postać świata. Narodziny średniowiecznej cywilizacji europejskiej, Wrocław 2000. Za swoje znaczące osiągnięcia w dziedzinie archeologii i historii średniowiecznej Europy otrzymał on w 2002 r. Nagrodę fundacji na Rzecz Nauki Polskiej („polskiego Nobla”).

Wieloletnie prace wykopaliskowe prowadzone przez pracowników Oddziału wrocławskiego koncentrowały się na stanowiskach, które do dzisiaj w archeologii Polski pozostają swoistymi „kamieniami milowymi”. Zostały one przebadane w szerokim stopniu, wraz z opracowaniem i opublikowaniem znacznej części wyników badań. Wśród istotnych osiągnięć ostatniego dziesięciolecia działalności wykopaliskowej Ośrodka warto wymienić: badania zespołu stanowisk na Górze Ślęży, weryfikacje chronologii śląskich grodów wczesnośredniowiecznych w Klenicy, Chobieni i Sądowlu, badania grodu piastowskiego w Miliczu, odkrycie świątyni pogańskiej z lat trzydziestych XI w. w grodzie piastowskim we Wrocławiu w wyniku reinterpretacji materiałów z dawnych badań, próbę rekonstrukcji socjotopografii typowego lokalnego ośrodka piastowskiej władzy na podstawie wieloletnich badań grodu w Bytomiu Odrzańskim, odkrycie pozostałości pierwszego w historii ziem polskich wykopu „archeologicznego” wykonanego z inicjatywy księcia Ludwika brzeskiego w 1390 r. w Ryczynie na Śląsku, grodzie zbudowanym w 983-984 r., odkrycie umocnień fosy grodu opolskiego budowanej w latach 1219-1221 przez księcia Kazimierza I oraz wału obronnego tegoż grodu z czasów Bolesława Śmiałego i Władysława Hermana. Wyniki tych badań przyniosły znaczące korekty w funkcjonującej dotychczas wersji dziejów wczesnośredniowiecznego Śląska i państwa Piastów.

Ze względu na skalę prowadzonych badań wykopaliskowych Oddział zgromadził znaczne zasoby materiału zabytkowego i dokumentacji archiwalnej.

Obecnie realizowane są w Ośrodku projekty naukowe dotyczące: kultury symbolicznej społeczeństw pra- i wczesnodziejowych Europy Środkowej,  kultury społeczeństw Eurazji u schyłku antyku i w średniowieczu,  kultury średniowiecznego Śląska w kontekście europejskim.

Ośrodek realizuje także projekty naukowe o charakterze źródłoznawczym, daleko wykraczające poza działania opisowo-klasyfikacyjne. Jest to część projektu Atlasu historycznego miast polskich dotycząca oraz Słownik historyczno-archeologiczny wsi śląskich w średniowieczu. Istotnym przedmiotem działań badawczych Ośrodka jest archeologia krajobrazu średniowiecznej Europy oraz archeologia kultur pozaeuropejskich.

Większość zadań badawczych jest wykonywana we współpracy z naukowcami z Czech, Moraw, Słowacji, i Niemiec o charakterze indywidualnym, niekiedy w formie umów, jak np. program badań wczesnośredniowiecznych ośrodków centralnych Europy Środkowej realizowany wspólnie z Instytutem Archeologii Czeskiej Akademii Nauk w Pradze. Kontynuując tradycje badawcze Ośrodka, których podsumowaniem było wspomniane wyżej dzieło Lecha Leciejewicza nawiązano współpracę z placówkami naukowymi z Chin, Czech, Niemiec, Rosji, Rumunii, Słowenii, Słowacji, Turcji, Uzbekistanu, Włoch.

Istotną aktywnością Ośrodka są ratownicze prace wykopaliskowe prowadzone przez Zespół Badań Ratowniczych. To źródło przychodów finansowych Instytutu, jak i cennych odkryć archeologicznych wzbogacających bazę źródłową historii regionu.

W Ośrodku działa redakcja rocznika "Przegląd Archeologiczny", poświęconego archeologii powszechnej pradziejowej i średniowiecznej. Istotną rolę odgrywa obecnie rozwijająca się współpraca Instytutu z placówkami muzealnymi i szkołami w licznych miastach Dolnego Śląska. Zapewnia to IAE łączność i wypełnianie roli społecznej. 


menu

 
Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk
Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk
Ośrodek Badań nad Kulturą Późnego Antyku i Wczesnego Średniowiecza
 
 
 
  szukaj
Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk
sekretariat@arch.pan.wroc.pl
wykonanie
Strona korzysta z plików cookies w celu realizacji usług, personalizacji reklam i analizy ruchu. Informacje o sposbie korzystania z witryny, udostępniamy partnerom społecznościowym, reklamowym i analitycznym. Korzystając z tej strony, wyrażasz na to zgodę.